تغییرات اقلیمی جهانی و دخالت های بی رویه انسان در طبیعت

گیرا آنلاین- در گفتگو با مجید عبادی فر، رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب گیلان

تغییرات اقلیمی و به ویژه گرمایش جهانی که ناشی از فعالیت‌های انسانی است، در سال­های اخیر صدمات جبران‌ناپذیری را به بسیاری از مناطق جهان وارد نموده و طبیعی است که ایران و گیلان هم از این قاعده مستثنی نباشد.

آنچه در ادامه می­ خوانید سومین جستار از سری جستارهایی است که روابط عمومی شرکت سهامی آب منطقه ­ای گیلان در گفتگو با کارشناسان خبره این شرکت در حوزه منابع آبی یا به قلمشان تهیه می­نماید.

به گزارش روابط عمومی آب منطقه­ ای گیلان؛ مجید عبادی فر، رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب در این گفتگو اظهار داشت؛ استفاده بیش از حد انسان از طبیعت، مصرف سوخت­های فسیلی و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای به ویژه دی اکسیدکربن که ناشی از افزایش فعالیت‌های صنعتی است، سبب بالا رفتن دمای سطح زمین و اتمسفر مجاور آن گردیده که این تغییرات همان گرمایش جهانی است. اگرچه گرمایش جهانی خطر وقوع خشکسالی به ویژه در مناطق دور از اقیانوس­ها را افزایش می­دهد، اما به عقیده دانشمندان این پدیده می­تواند در برخی از مناطق دیگر منجر به افزایش میزان بارش­ها گردد.

وی اشاره کرد؛ اگرچه تغییرات اقلیمی یکی از عوامل مهم تشدید رگبارها به شمار می­رود و نمی­توان نقش آن را در وقوع سیلاب­های شدید نادیده گرفته و به راحتی انکار نمود، اما ارتباط مستقیم و قطعی این پدیده با بروز هرگونه سیلاب‌ را نیز نمی‌توان قطعی دانسته و آن را به تنهایی عامل اصلی وقوع تمام سیلاب‌های مخرب در نظر گرفت. از آنجایی که امروزه با دخالت­های بی­ رویه انسان در طبیعت، احتمال وقوع سیلاب­ها نیز افزایش یافته و در بسیاری از مناطق کشور که پیش­تر سیل­خیز نبوده طغیان­های بزرگی مشاهده می‌شود؛ لذا توجه کافی به نقش عوامل زمینی و انسانی در تشدید سیلاب‌ها بیش از سایر موارد اهمیت می­یابد.

رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب گیلان تصریح نمود؛ استان گیلان که پرباران­ترین استان کشور و عنوان سرزمین باران­ های نقره­ ای را به خود اختصاص داده است، کم و بیش و در مواقعی از سال با بارش­های سیل­ آسا، طغیان رودخانه­ ها و وقوع سیلاب مواجه است که سیلاب اواخر شهریورماه سال جاری در سطح شهرستان تالش یکی از مهم­ترین وقایع طبیعی منطقه در طی سال­های اخیر بوده است. این سیل که در پی وقوع رگباری‌ شدید به میزان ۲۴۰ تا ۲۸۰ میلی‌متر در مدت زمان حدود ۴ ساعت در ارتفاعات میانی حوضه­ های منطقه رخ داد، به دلیل به بار آوردن خسارات سنگین در مناطق شهری و روستایی، ابعاد و بازتاب گسترده­ای داشته و در طول ۵۰ سال اخیر بی­ سابقه گزارش شده است.

وی افزود: طغیان رودخانه­ های منطقه از جمله ناورود و کرگانرود، آب­گرفتگی شدید معابر و واحدهای مسکونی و تجاری واقع در حاشیه رودخانه­ ها، تخریب پل اصلی شهر اسالم، آسیب­ دیدگی پل اصلی و­ کمربندی شهر تالش، ایجاد خسارت به منابع طبیعی و محیط زیست (رانش زمین، تخریب گیاهان و درختان جنگلی، تلف شدن موجودات آبزی ناشی از کاهش شدید اکسیژن محلول در آب و همچنین خروج بیش از هزاران تُن خاک حاصل­خیز حوضه­ های آبریز توسط رودخانه­­ ها)، تخریب آسفالت جاده­ ها، قطع راه­ های ارتباطی روستایی بر اثر ریزش خاک و یا تخریب پل­ها، تخریب کامل و یا آسیب ­دیدگی واحدهای مسکونی، ایجاد خسارت به تأسیسات زیربنایی، قطع آب، برق، تلفن و گاز، آلودگی آب آشامیدنی، مسدود شدن محورهای مواصلاتی وگیرافتادن شهروندان و گردشگران و نیز خودروهای عبوری و نهایتاً تلفات انسانی و دامی از جمله پیامدهای ناگوار این سیلاب بوده است.

مجید عبادی فر در ادامه گفت: اگرچه با در نظرگرفتن رژیم بارندگی و آبدهی حوضه­ های آبریز منطقه، وقوع سیلاب­های پاییزه از اواخر شهریور تا اواسط آبان در این مناطق امری طبیعی بوده و دور از انتظار نیست؛ لیکن تغییر الگوی بارش­ های منطقه در سال­های اخیر با بروز بی­ نظمی در توزیع زمانی  بارندگی­ ها و همچنین افزایش شدت رگبارها، منجر به وقوع سیلاب­های غیرمنتظره و شدید گردیده است. کاهش محسوس درجه حرارت هوا و بارندگی قابل­ توجه در اواسط مردادماه سال جاری و وقوع رگبار‌ شدید و کم سابقه در روزهای پایانی شهریورماه سال جاری در شهرستان تالش را می­توان از جمله موارد تغییرات اقلیمی منجر به بروز خسارت در منطقه برشمرد.

وی افزود: یکی دیگر از عوامل وقوع سیلاب‌های شدید در منطقه، عامل زمینی و یا بلایی است که انسان‌ بر سر خاک حوضه‌ها آورده­ است. مشاهدات میدانی نشان می­دهد که جنگل­ تراشی و کاهش تراکم درختان در منطقه، منجر به از بین رفتن مقاومت خاک و بروز زمین­ لغزش در دامنه‌های پر شیب گردیده است. با حرکت خاک ناشی از فرسایش و زمین­ لغزش، غلظت رسوبات رودخانه‌ها افزایش یافته و این شرایط، قدرت تخریبی سیلاب را تشدید نموده است.

عبادی فر تأکید نمود: پُر واضح است که عدم تحقق مدیریت یکپارچه بین مدیریت­های­ شهری و حوضه آبریز را باید از دیگر عوامل مهم بروز این­گونه سیلاب‌ها در منطقه برشمرد. از یک طرف، عدم رعایت اصول ساخت و سازها و ضعف دستگاه­های نظارتی و در نتیجه پُرخطر و غیر ایمن بودن سازه­ها بر دامنه تخریب­های ناشی از بروز سیلاب تأثیر گذاشته و آن را گسترش داده است و از سوی دیگر؛ محدودیت ظرفیت رودخانه‌ها و زهکش­ ها در برابر بارندگی ­های حجیم، تصرف و ساخت و سازهای غیرمجاز در حاشیه رودخانه‌ها و مراتع، قطع بی‌رویه درختان در مناطق جنگلی و عدم نظارت کافی بر  بهره­ برداری از جنگل­ها، چرای بی­ رویه دام در مراتع، عدم اجرای طرح­های آبخیزداری و همچنین برداشت بی­ رویه و غیرمجاز مصالح سنگی از بستر رودخانه­ ها منجر به تشدید این گونه سیلاب­ها گردیده است.

رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب گیلان در پایان راهکارهای ذیل را برای مدیریت سیلاب­های مخرب در منطقه مطالعاتی پیشنهاد نمود؛

• جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه‌ها و استعلام از شرکت آب منطقه­ ای استان قبل از صدور هرگونه مجوز ساخت و ساز در این مناطق

• دقت و سخت‌گیری در بخش نظارت طرح­های آبی

• تأمین اعتبار لازم برای اجرای پروژه­ های ساماندهی رودخانه­ های منطقه

• آزاد سازی حریم رودخانه‌ها و ایجاد تسهیلات مورد نیاز برای خروج خانوارهای ساکن در این مناطق

• جلوگیری از برداشت بی رویه مصالح سنگی از بستر رودخانه­ ها و اعمال نظارت بیشتر در این زمینه

• تخصیص اعتبارات لازم جهت اجرای طرح­های آبخیزداری در حوضه­ های بالادست

• بهبود مدیریت بهره­ برداری از جنگل­ها و نظارت بیشتر در این زمینه

• مدیریت چرای دام در چراگاه ­ها و نظارت صحیح بر ساخت و ساز در مراتع شهرستان

• توجه به نقش مهم آب‌بندان‌ها در مدیریت سیلاب و برنامه­ ریزی برای ساخت و احیاءآن­ها

• نگرش سیستمی و یکپارچه به پدیده سیلاب و مشارکت تمامی نهادها در این زمینه

• تشکیل جلسات مدیریت بحران قبل از وقوع سیل و ارزیابی نقاط ضعف و قوت در بخش نیروی انسانی و تجهیزات